भाग ९ - Mental Heuristics and Biases - part III

मागील पोस्टमध्ये आपण 'Biases' चे काही प्रकार आणि त्याची उदाहरणे पहिली , आज अजून काही उदाहरणे पाहू 

=========================================================================

 6. The Endowment Effect - ह्या पूर्वग्रहदोष प्रकारात एखादी विशिष्ठ वस्तू इतरांपेक्षा आपल्या मालकीची असतांना त्याचे वस्तुनिष्ठ मूल्य अधिक मानले जाते. सारख्याच मूल्याची वस्तू आपल्याला मिळण्याच्या आनंदापेक्षा ती गमावण्याचं दुख दुपटीने अधिक वाटत. त्या वस्तूच्या मोहापोटी आपण ती राखण्यासाठी अधिकची किंमत मोजायलाही तयार असतो 

उदा: एकदा एका व्यक्तीसमुहाला 'विक्रेते' आणि 'खरेदीदार' असं समसमान विभागून विक्रेत्यांना आकर्षक 'कॉफी मग' भेट दिले गेले. पुढे विक्रेत्यांना ते मग किती किंमतीत विकणार? आणि खरेदीदारांना ते मग किती किंमतीत खरेदी करणार असं विचारलं गेलं ?

निष्कर्ष - विक्रेत्यांनी 'कॉफी मग'ची किंमत खरेदीदारांपेक्षा लक्षणीयरित्या अधिकची लावली होती 

7. Herd Mentality - कळपातलं एक मेंढरू एका दिशेन गेलं कि बाकी सगळे त्याच दिशेने त्याच्या मागे जातात. हि एक अशी प्रवृत्ती आहे जेथे एखाद्याच्या कृतीची (तर्कसंगत किवा तर्कविसंगत ) हुबेहूब नक्कल केली जाते  

उदा: 1) भांडवली बाजारात एखाद्या कंपनीच्या समभागांना अचानक उसळी येणे किंवा सपाटून मार खाणे 

2. सामाजमाध्यमावर एखादा हॅशटॅग अल्पावधीतच प्रसिद्ध होणे 

8. Mental Accounting Error -  अशी प्रवृत्ती ज्यात पैशाचा स्त्रोत किंवा वापरण्याचा उद्देश ह्या अनुषंगाने त्याची  वेगवेगळ्या मानसिक खात्यात विभागणी केली जाते

 उदा: 1) क्रेडीट कार्डवरील कर्ज वाढवून सुट्टीत पर्यटनस्थळी जाण्यासाठी पैसे बाजूला काढून ठेवले जातात. कर्जाची परतफेड करतांना व्याज भरावं लागत असल्यामुळे एकूण संपत्ती कमी होते ह्याकडे दुर्लक्ष होत

2. मुलांसाठी पाच हजार रुपयांची सायकल विकत घेताना पाचशे रुपायची सवलत मिळते का ते पाहण्यासाठी आपण ४ दुकान हिंडतो पण पंचवीस हजार रुपयाच्या मोबाईल खरेदीवर पाचशे रुपायची सवलत मिळत असल्यास आपण चार ठिकाणी चौकशी करायला कंटाळा करतो 

9. Sunk Cost Fallacy - हि एक अशी प्रवृत्ती आहे जिथे वेळ आणि पैसा खर्ची पडल्यामुळे, अपेक्षापूर्ती होत नसताना देखील तर्कविसंगतपणे आपल्या कृतीचा पाठपुरावा करत राहणे 

साधारण तर्क असा कि ,

'अ' ह्या व्यक्तीने  'ब' नावाच्या प्रोजेक्टमध्ये गुतंवणूक केलीयेय

आता 'ब' हा प्रोजेक्ट पूर्ण होण्यासाठी 'क' ह्या अधिकच्या गुतंवणूकीची गरज आहे अन्यथा 'अ' चं नुकसान होईल त्यामुळे 'अ' ला अधिकची गुंतवणूक न्याय्य वाटते 

उदा: 1. चित्रपटगृहात जाऊन चित्रपट पाहताना तो आवडत नसतानाही शेवटपर्यंत पाहणे 

2. उपहारगृहात खाताना पोट भरल्यानंतरही सगळ अन्न संपवण्याचा प्रयत्न करणे 

10. Russian Roulette - 

हा एक प्रकारचा खेळ आहे. ह्यात बंदुकीच्या सहा चेंबर पैकी फक्त एकात गोळी असते आणि ते चेंबर न बघता फिरवून नंतर स्वतःच्या डोक्यावरच निशाणा साधायचा असतो.

ह्यातील परिणामांच्या शक्यतांचा गणिती भाग असा की,

गोळी तुम्हांला 'न' लागण्याची शक्यता ही 5 भागीले 6 अर्थात 5/6 = 83% टक्के असते आणि,

गोळी तुम्हांला लागण्याची शक्यता ही 1 भागीले 6 अर्थात 1/6 = 17% टक्के

म्हणजे वाचण्याची शक्यता नक्कीच फार जास्त पण दुसरी शक्यता खरी ठरली तर? म्हणजे गोळी तुम्हांला लागली तर? तूम्ही निष्क्रिय व्हाल किंवा वेगळ्या भाषेत सांगायचे तर ह्या जगातलं तुमचं अस्तित्व संपलेलं असेल.

मेंदूला सारासार विचार करण्याची सवय नसते असे तज्ञ म्हणतात आणि रशियन रूलेट् हे त्याचं प्रातिनिधिक उदाहरण.

=======================================================================

पुढील भागात - Asset and Liabilities (थोडक्यात मालमत्ता आणि कर्ज)

धन्यवाद 🙏, Happy Investing 💐